مدل‌های توجه در کودکان (بخش دوم)

یکی از راهکارهایی که به والدین کمک می‌کند تا توجه و تمرکز را در فرزندشان بهبود بخشند، شناخت درست و بیشتر توجه  و انواع آن است. در این مقاله با دو نوع بعدی توجه و ویژگی‌های آن‌ها در کودکان آشنا می‌شویم.

برای مطالعه دربارهٔ دو نوع اول توجه به مقالهٔ «مدل‌های توجه در کودکان (بخش اول)» مراجعه کنید.

انواع توجه

جالب است بدانید توجه انواعی دارد و هر کدام از آن‌ها دارای ویژگی‌هایی هستند که در موقعیت‌های مختلف می‌توانند به افراد برای پیشبرد اهداف خود کمک کنند.

انواع توجه عبارت است از:

1. توجه پایدار
2. توجه انتخابی
3. توجه تقسیم‌شده
4. توجه منعطف

در ادامه با توجه تقسیم‌شده و توجه منعطف آشنا خواهید شد.

۳. توجه تقسیم‌شده

توجه تقسیم‌شده که به عنوان توجه چند وظیفه‌ای هم شناخته می‌شود، توانایی تخصیص توجه به چندین کار به طور همزمان است. این توجه زمانی به کار می‌آید که فرد نیاز دارد به طور همزمان چندین کار را انجام دهد، برای مثال آشپزی‌کردن و گوش‌دادن به پادکست.

این توجه در زمان‌هایی که افراد نیاز به پردازش و پاسخ به جریان‌های متعدد اطلاعات به‌طور همزمان دارند، بسیار مهم است. در محیط‌های کاری معمولا این شرایط اتفاق می‌افتد.

تقسیم موفقیت‌آمیز توجه بین کارها مستلزم مدیریت بار شناختی مرتبط با هر کار است. افراد باید منابع ذهنی خود را به‌طور موثر توزیع کنند تا از اضافه بار بر هر بخش جلوگیری کنند و عملکرد را حفظ کنند.

توجه به این نکته مهم است که همهٔ افراد در توجه تقسیم‌شده خوب عمل نمی‌کنند و همچنین در شرایط سخت یا پیچیده تقسیم توجه ممکن است منجر به کاهش عملکرد در یک یا چند کار شود، اما خبر خوب این است که تمرین و تجربه می‌تواند بر توانایی فرد برای انجام چند کار به‌طور همزمان تاثیر بگذارد.

ویژگی‌های توجه تقسیم‌شده در کودکان

مهارت‌های توجه تقسیم‌شده در کودکان به تدریج با پیشرفت آن‌ها در دوره‌های مختلف دبستان رشد می‌کند. در زیر به ویژگی‌های کلی این توجه برای گروه‌های سنی مختلف می‌پردازیم:

۵ تا ۷ سال:

کودکان در این ردهٔ سنی انجام همزمان و مدیریت چندین کار را چالش‌برانگیز می‌دانند. توانایی‌های شناختی آن‌ها هنوز در حال رشد است و ممکن است با این نوع از توجه مبارزه کنند.

کودکان وقتی در این گروه سنی هستند اغلب وظایف را به‌طور متوالی نه به‌طور همزمان انجام می‌دهند و قبل از اینکه به فعالیت بعدی بروند روی فعالیتی که در حال انجام آن هستند تمرکز می‌کنند.

۸ تا ۱۰ سال:

با رشد توانایی‌های شناختی در کودکان آن‌ها در توجه تقسیم‌شده توانایی بیشتری از خود نشان می‌دهند و انعطاف‌پذیری بیشتری در جابه‌جایی بین وظایف پیدا می‌کنند اگرچه این توانایی هنوز در حال رشد است و نباید توقع پیشرفت خیلی زیادی را از کودکان داشته باشیم.

۱۱ تا ۱۳ سال:

کودکان در سال‌های پایانی دبستان مهارت‌های خود را در زمینه توجه تقسیم‌شده توسعه می‌دهند و می‌توانند با سهولت و کارایی بیشتری کارهای خود را مدیریت کنند، اما همچنان این مهارت در حال رشد است و با تمرین و تجربه بهتر و بهتر خواهد شد.

۴. توجه منعطف

توجه منعطف توانایی انطباق و تغییر توجه براساس شرایط، وظایف یا اهداف در حال تغییر است. افرادی که توجه منعطف دارند می‌توانند تمرکز خود را تنظیم کنند، بین کارها جابه‌جا شوند و اطلاعات دریافتی را براساس نیازهای شرایط فعلی خود اولویت‌بندی کنند. بیشترین نوع توجه که در روزمره از آن استفاده می‌کنیم توجه منعطف است.

داشتن این ویژگی در محیط‌های پویا که ارتباط بین محرک‌ها یا وظایف ممکن است متفاوت باشد، بسیار مهم است. این نوع توجه به افراد کمک می‌کند تا بتوانند در همچین محیط‌هایی به اطلاعات جدید پاسخ دهند، بین انواع مختلف توجه جابه‌جا شوند مثلا توجه خود را از نوع انتخابی به نوع تقسیم‌شده تغییر دهند و به طور موثر موقعیت‌های پیچیده را هدایت و مدیریت کنند.

این یک جز‌ء مهم از انعطاف‌پذیری شناختی است و به عملکرد شناختی کلی در فعالیت‌های مختلف کمک می‌کند.

ویژگی‌های توجه منعطف در کودکان

توجه منعطف یا توانایی انطباق و تغییر تمرکز براساس شرایط در حال تغییر، با پیشرفت کودکان در دوره‌های مختلف سنی تکامل می‌یابد. در زیر ویژگی‌های کلی این توجه برای گروه‌‌های سنی مختلف آورده شده است:

۵ تا ۷ سال:

در این گروه سنی، کودکان با وجود انعطاف‌پذیری کمی که دارند اغلب از خود کنجکاوی نشان می‌دهند و ممکن است در فعالیت‌های اکتشافی شرکت کنند و این موضوع به رشد سازگاری توجه در آن‌ها کمک می‌کند. آن‌ها معمولا از جابه‌جایی توجه استقبال می‌کنند اما به صورت هدفمند این اتفاق نمی‌افتد.

۸ تا ۱۰ سال:

در این ردهٔ سنی انعطاف‌پذیری در کودکان رشد می‌کند و توانایی تغییر توجه بین انواع مختلف کارها یا محرک‌ها آشکارتر می‌شود. آن‌ها در این مرحله می‌توانند به‌طور موثرتری تمرکز را بین وظایف تغییر دهند و با محیط خود سازگار شوند.

۱۱ تا ۱۳ سال:

در این سنین بسیاری از کودکان کنترل توجه و سازگاری دقیقی از خود نشان می‌دهند. آن‌ها می‌توانند تمرکز خود را براساس نیازهای کار خود تنظیم کنند.

شناخت انواع توجه و ویژگی‌های شناختی هر ردهٔ سنی کودکان بسیار مهم است به این دلیل که از کودک خود توقع بیشتر از توانش نداشته باشیم و اگر کودک ما دچار اختلال است زودتر متوجه آن شویم.

همچنین توجه به این نکته مهم است که تفاوت‌های فردی وجود دارد و همهٔ کودکان این مسیر رشد را دقیقا دنبال نمی‌کنند. عواملی مانند شخصیت، سبک یادگیری، بلوغ، نقاط قوت و ضعف شناختی فردی و تاثیرات محیطی در شکل‌گیری انواع توجه در کودکان و نحوه هدایت و فیلترکردن اطلاعات آن‌ها نقش دارند. معلمان و والدین می‌توانند با ارائه فعالیت‌های متناسب با سن و فعالیت‌هایی که به تدریج این مهارت‌ها را به چالش می‌کشند و تقویت می‌کنند، به حداقل رساندن حواس‌پرتی و ایجاد محیط‌های مساعد برای یادگیری متمرکز و ارائه تقویت مثبت برای تلاش‌های متمرکز، از توسعه توجه پایدار حمایت کنند.

یکی از کلاس‌های تخصصی در زمینه توجه و تمرکز در کودکان کلاس ذره‌بین است که برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به بخش «کلاس‌ها» مراجعه کنید.