مدل‌های توجه در کودکان (بخش اول)
یکی از راهکارهایی که به والدین کمک می‌کند تا توجه و تمرکز را در فرزندشان بهبود بخشند، شناخت درست و بیشتر توجه و انواع آن است. در این مقاله با انواع توجه و ویژگی‌های آنها در کودکان آشنا می‌شویم.
برای شناخت توجه و اختلال توجه به مقالهٔ «چگونه متوجه اختلال توجه و تمرکز در کودک خود شویم؟» مراجعه کنید.
انواع توجه
جالب است بدانید توجه انواعی دارد و هر کدام از آنها دارای ویژگی‌هایی هستند که در موقعیت‌های مختلف می‌توانند به افراد برای پیشبرد اهداف خود کمک کنند.
انواع توجه عبارت است از:
- توجه پایدار
- توجه انتخابی
- توجه تقسیم‌شده
- توجه منعطف
در زیر با هر کدام از این مدل‌ها آشنا خواهیم شد.
1. توجه پایدار
توجه پایدار یعنی توانایی حفظ تمرکز روی یک کار واحد در یک دورهٔ طولانی، بدون اینکه به راحتی دچار حواس‌پرتی یا خستگی شوید. این نوع از توجه برای درگیرماندن و هوشیاری در طول فعالیت‌هایی که نیاز به تلاش ذهنی طولانی دارند بسیار مهم و کاربردی است.
معمولا کارهایی که نیاز به توجه پایدار دارند اغلب شامل یکنواختی یا تکرار هستند، مانند مطالعه یا کار روی یک پروژه برای مدت طولانی. مدت زمانی که افراد می‌توانند بر روی یک کار توجه پایدار داشته باشند با یکدیگر متفاوت است و کاملا طبیعی است اگر با گذشت زمان توجه پایدار افراد به مرور هنگام انجام یک فعالیت کاهش یابد.
توجه پایدار برای حافظه کاری و حافظه طولانی مدت لازم است. حافظه کاری به این معناست که ما اطلاعاتی را در حافظه خود نگه‌داریم و روی آنها عملیاتی انجام دهیم و آنها را تحلیل کنیم. اختلال در توجه پایدار به این دو حافظه آسیب می‌رساند و منجر به کاهش عملکرد و افزایش احتمال خطا هنگام انجام فعالیت‌ها می‌شود، به‌ویژه زمانی که خستگی در طول زمان ایجاد شود. خبر خوب این است که با تمرین می‌توان این نوع توجه را حتی برای کارهای کسل‌کننده افزایش داد.
ویژگی‌های توجه پایدار در کودکان
توجه پایدار در کودکان می‌تواند در دوره‌های مختلف سنی متفاوت باشد. در زیر ویژگی‌های کلی این نوع توجه برای گروه‌های سنی مختلف آورده شده است:
۵ تا ۷ سال:
کودکان در این گروه سنی معمولا دامنه توجه کوتاه‌تری دارند. آنها سطح انرژی و کنجکاوی بالایی دارند و همین امر باعث حواس‌پرتی و تغییر مکرر توجه می‌شود، در نتیجه کودکان زیر هشت سال توجه پایدار خیلی کمی دارند و این موضوع به خاطر ویژگی سنی آنها است.
۸ تا ۱۰ سال:
با پیشرفت کودکان در مدرسه ابتدایی، توجه پایدار به تدریج بهبود می‌یابد. آنها در حفظ تمرکز هنگام انجام کارها برای دوره‌های طولانی‌تر پیشرفت می‌کنند.
کودکان با شناخت علایق خود وارد فعالیت‌هایی می‌شوند که به آنها علاقه دارند و به صورت عمیق‌تری در فعالیت‌ها درگیر می‌شوند و توجه را برای کارهایی که با ترجیحات آنها هماهنگ است، حفظ می‌کنند. در نتیجه در کودکان بین ۸ تا ۱۰ سال ظرفیت توجه پایدار بسیار رشد می‌کند.
۱۱ تا ۱۳ سال:
در این مرحله کودکان دامنه توجه گسترده‌تری را برای خود ایجاد کرده‌اند و بهبود کنترل شناختی به کودکان کمک می‌کند تا به‌طور موثرتری در برابر عوامل حواس‌پرتی مقاومت کنند. به‌طورکلی بین ۱۰ تا ۱۳ سالگی رشد ظرفیت توجه پایدار تدریجی می‌شود و تقریبا ثابت باقی می‌ماند؛ البته بعضی معتقد هستند که این رشد تا ۱۶ سالگی ادامه دارد و بعد از آن ثابت می‌شود.
2. توجه انتخابی
توجه انتخابی شامل تمرکز بر روی یک محرک خاص است در حالی که دیگر محرک‌ها نادیده گرفته می‌شود. این نوع توجه به افراد اجازه می‌دهد تا اطلاعات نامربوط را فیلتر کرده و روی کاری که در حال انجام آن هستند تمرکز کنند. برای مثال گوش دادن به مکالمه یا یک صوت مشخص در یک محیط پر سروصدا نیاز به توجه انتخابی دارد.
توجه انتخابی برای پردازش کارآمد اطلاعات و رفتار هدفمند بسیار مهم است. مغز انسان ظرفیت پردازش محدودی دارد و توجه انتخابی به مدیریت این محدودیت با اولویت‌دادن به اطلاعات خاص برای پردازش عمیق‌تر کمک می‌کند؛ به همین خاطر توجه انتخابی برای عملکرد موثر در زندگی روزمره ضروری است و به افراد کمک می‌کند در محیط‌های پیچیده اطلاعات را براساس اهداف و مقاصد خود اولویت‌بندی کنند.
ویژگی‌های توجه انتخابی در کودکان
توجه انتخابی در کودکان در دوره‌های سنی مختلف شکل می‌گیرد و تغییر می‌کند. در زیر ویژگی‌های کلی توجه انتخابی برای گروه‌های سنی مختلف آورده شده است:
۵ تا ۷ سال:
کودکان در این گروه سنی با فیلترکردن محرک‌های نامربوط مشکل دارند و ممکن است به راحتی حواسشان پرت شود. در این مرحله شیفتگی و توجه کودکان به محرک‌هایی است که از نظر بصری جذاب و برجسته هستند.
۸ تا ۱۰ سال:
کودکان در این گروه سنی به توسعه مهارت‌های انتخابی می‌رسند و در تمرکز بر وظایف یا اطلاعات خاص ماهرتر می‌شوند و می‌توانند عوامل حواس‌پرتی را نادیده بگیرند. کنترل شناختی بهبودیافته به فیلتر کردن بهتر اطلاعات نامربوط کمک می‌کند.
۱۱ تا ۱۳ سال:
در سال‌های آخر دبستان بسیاری از کودکان توانایی‌های توجه انتخابی خود را اصلاح کرده‌اند. آنها در همسو کردن توجه خود با اهداف و وظایف خاص بهتر می‌شوند و توجه گزینشی هدفمند و هدایت‌شده‌تری را از خود نشان می‌دهند.
برای شناخت مدل‌های بعدی توجه و ویژگی‌های آنها در کودکان به مقاله «مدل‌های توجه در کودکان (بخش دوم)» مراجعه کنید.
مطالب زیر را از دست ندهید
4 تفاوت کلیدی بردار با آموزش رسمی مدارس – بخش دوم
4 تفاوت کلیدی بردار با آموزش رسمی مدارس
فواید آموزش آنلاین برای کودکان
تاثیر انگیزه درونی در یادگیری کودکان
سبک فرزندپروری و تمرکز
دیدگاهتان را بنویسید